Jedno z najczęściej pojawiających się pytań naszych klientów dotyczy kwestii zakresu rozstrzygnięć sądu zawartych w wyroku rozwodowym. Jest to spowodowane zarówno dużą ilością spraw rozwodowych, jak i samą istotnością tychże rozstrzygnięć. Na wstępie należy wskazać, że możliwe rozstrzygnięcia sądu w wyroku rozwodowym dzielą się na obligatoryjne i fakultatywne. Podział ten nie sprowadza się jednak wyłącznie do czysto teoretycznego rozdzielenia tego, co sąd musi, a co może orzec. Podział ten przede wszystkim ustanawia odmienne zasady procedowania przez sąd przy badaniu całości sprawy rozwodowej oraz poszczególnych składowych wyroku. Poniżej zostaną opisane owe różnice.
Wina.
O czym zatem musi orzec sąd w wyroku rozwodowym? Przede wszystkim o samym rozwodzie. A zatem czy orzeka rozwód, czy też oddala powództwo w całości. Jeżeli zaś orzeka, sąd winien wskazać, kto ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Często klienci myślą, że można żądać tzw. rozwodu bez orzekania o winie. Jest to twierdzenie słuszne, choć bardzo niedokładne, albowiem warunkiem orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie stron jest ich zgodny wniosek w tym zakresie. Zatem nie można żądać od sądu aby wydał tego rodzaju rozstrzygnięcie, gdy drugi małżonek nie wyraża na to zgody. Nie wyraża zaś zgody wtedy, gdy żąda bądź orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka, bądź z winy obu stron. Nie wchodząc w szczegóły należy stwierdzić, że rozstrzygnięcie o winie jest obligatoryjne, chyba że oboje małżonkowie wniosą o rozwód bez orzekania o winie. W praktyce procesowej, jeżeli obie strony będą domagały się orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka, a sąd nie będzie przekonany co do wyłącznej winy jednego z małżonków, orzeknie rozwód z winy obu stron. Podobnie, jeżeli jedna ze stron nie zgodzi się na rozwód bez orzekania o winie, ale zaniecha przedłożenia dowodów na winę drugiego małżonka, a jednocześnie drugi małżonek nie przedłoży wystarczających dowodów na winę pierwszego małżonka, sąd również orzeknie rozwód z winy obu stron.
Alimenty na małoletnie dzieci stron.
Kolejny przykład różnicy w rozstrzyganiu, w porównaniu do spraw prowadzonych w sądach rejonowych, w tym wypadku dotyczący alimentów na małoletnie dzieci stron, odnajdziemy w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. akt: I ACa 671/15. W sprawie tej doszło do kilku błędów procesowych po stronie powodowej, która w postępowaniu apelacyjnym, zgodnie z literą prawa, domagała się podwyższenia alimentów o 1 zł. Sąd apelacyjny słusznie nie wdawał się w polemikę z tak błędnie oznaczonym przedmiotem zaskarżenia, gdyż stwierdził, że:
„Osoba uprawniona do żądania imieniem małoletnich należnych na ich rzecz alimentów, nie jest zobligowana wskazaną w pozwie czy też piśmie procesowym ich wysokością. (…) Sąd w powyższej materii nie jest związany żądaniem i spoczywa na nim z urzędu obowiązek ustalenia potrzeb małoletnich oraz możliwości majątkowych zobowiązanego, a w konsekwencji wysokość należnych alimentów. To szczególne uregulowanie stanowi wyjątek od przewidzianej w art. 321 § 1 k.p.c. zasady wyrokowania jedynie co do przedmiotu, który był objęty żądaniem. Dotyczy to również postępowania odwoławczego – sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego i orzec na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382 k.p.c.). W szczególności w sytuacji, gdy uzna że zasądzone alimenty ustalone zostały w wysokości zaniżonej, nie ma przeszkód prawnych ku ich podwyższeniu.”
Jak widzimy przewidziana w art. 321 § 1 k.p.c., zasada wyrokowania jedynie co do przedmiotu, który był objęty żądaniem pozwu, znajduje przełamanie co do kwestii alimentów na małoletnie dzieci w sprawie rozwodowej. Przekładając to na bardziej praktyczny język: jeżeli rodzic dziecka małoletniego chce po rozwodzie pozwać drugiego rodzica o większą kwotę alimentów na rzecz małoletniego dziecka, zobligowany jest w pozwie wskazać konkretną kwotę żądania i, co do zasady, pomijając możliwość rozszerzenia powództwa w pierwszej instancji, sąd jest wtedy tą kwotą związany, w szczególności w postępowaniu apelacyjnym. Mimo zatem, iż sąd, czy to pierwszej instancji, czy to apelacyjny, miałby przekonanie, że dziecku należy się podwyższenie alimentów w kwocie jeszcze większej, niż żądana, nie może orzec ich w kwocie wyższej niż tej wskazanej w pozwie. Inaczej jest w toku sprawy rozwodowej. Tutaj bowiem sąd orzeka z urzędu o alimentach na małoletnie dzieci stron, a w konsekwencji na stronie żądającej podwyższenia alimentów w apelacji od wyroku rozwodowego nie spoczywa obowiązek oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia. Oczywiście, w praktyce, właściwe oznaczenie tej wartości z pewnością ułatwi sądowi wydanie zgodnego z naszymi oczekiwaniami rozstrzygnięcia. W powyżej cytowanym wyroku sąd apelacyjny zbadał z urzędu, czy zasądzone alimenty są zgodne z potrzebami małoletnich i uznał, że wyrok sądu pierwszej instancji był w tym zakresie słuszny.
Władza rodzicielska.
Następnym obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego jest orzeczenie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej. Nowelą z 25 czerwca 2015 roku wprowadzono do przepisów k.r.o. zmiany polegające na umożliwieniu powierzenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Wcześniej słusznie uważano, że małżonkowie będący po rozwodzie nie mogą mieć takiej samej władzy rodzicielskiej nad dziećmi, gdyż w praktyce będzie to powodowało powstanie sytuacji konfliktowych i spornych na tle decydowania o losach wspólnych dzieci. Obecne brzmienie teoretycznie na pierwszy plan wysuwa powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. W obecnej praktyce sądowej, jeżeli rodzice nie przedstawią pisemnego porozumienia w sprawie wykonywania władzy rodzicielskiej, które będzie zgodne z dobrem małoletniego dziecka, sąd ograniczy władzę rodzicielską jednemu z nich. Możliwym jest również pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego lub obu małżonków.
Kontakty z dziećmi.
Oprócz rozstrzygnięcia o władzy rodzicielskiej sąd musi rozstrzygnąć o kontaktach rodziców z dzieckiem, a w praktyce tego z rodziców, który nie będzie z tym dzieckiem zamieszkiwać. Przy czym bardzo częstym jest, iż strony wnioskują o to, aby tenże rodzic miał prawo do nieograniczonych kontaktów z dzieckiem, na co sąd co do zasady przystaje. Należy również zwrócić uwagę na zmianę wprowadzoną nowelą z 25 czerwca 2015 roku, pozwalającą sądowi nie orzec o kontaktach na zgodny wniosek stron. Nadal jednak będzie to obligatoryjny element wyroku rozwodowego, w braku wniosku stron. W praktyce sądy rozwodowe nie orzekają o kontaktach rodziców z dziećmi starszymi niż 15 lat, uznając, iż są one na tyle dojrzałe, aby same mogły decydować jaki chcą mieć kontakt z danym rodzicem.
Jak widać zarówno kwestia alimentów, władzy rodzicielskiej oraz kontaktów jest związana ściśle z osobą małoletniego dziecka. W braku porozumienia pomiędzy rodzicami co do wykonywania władzy rodzicielskiej bądź kontaktów, sąd zarządza dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów (w miejsce dawnych RODK) na tę okoliczność. Co się zaś stanie w wypadku, gdy w toku sprawy rozwodowej dziecko osiągnie pełnoletność? W takiej sytuacji sąd umorzy postępowanie w tym zakresie, co oznacza, że wyrok rozwodowy nie będzie rozstrzygał owych kwestii. Wraz bowiem z osiągnięciem pełnoletności ustaje władza rodzicielska nad dziećmi oraz możliwość żądania uregulowania z nimi kontaktów. Odnośnie alimentów należy wskazać, iż w takiej sytuacji dorosłe dziecko, jeżeli chce otrzymywać od rodzica alimenty, musi samodzielnie wytoczyć przeciwko niemu powództwo przed sąd rejonowy.
Sposób korzystania ze wspólnego mieszkania stron.
Obligatoryjnym rozstrzygnięciem jest w końcu orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania stron przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. Za tą dość długą nazwą kryje się możliwość wydania przez sąd rozstrzygnięcia, w którym stwierdza, który małżonek i w jakim zakresie, jest uprawniony do korzystania z nieruchomości wspólnej. Podstawową przesłanką wydania tego rozstrzygnięcia jest zamieszkiwanie wspólnego mieszkania. Momentem badania tego, czy małżonkowie zamieszkują wspólne mieszkanie jest moment wyrokowania. Należy zwrócić uwagę, iż sąd nie rozstrzygnie w przedmiotowym zakresie jeżeli jeden z małżonków dobrowolnie opuścił wspólne miejsce zamieszkania, nawet jeżeli pozostały tam jego rzeczy. Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków, sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jednakże również w przypadku o którym mowa sąd, na zgodny wniosek małżonków, zaniecha orzeczenia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania stron. Jest to rozwiązanie najczęściej spotykane, gdyż każde takie orzeczenie wpływa na prawa i obowiązki obojga małżonków, a nie tylko jednego z nich.
Do fakultatywnych rozstrzygnięć sądu w procesie rozwodowym zaliczamy: alimenty na rzecz drugiego małżonka, orzeczenie eksmisji jednego z małżonków, podział wspólnego mieszkania małżonków, podział majątku wspólnego stron.
Alimenty na rzecz drugiego małżonka.
Jak jasno wskazują przepisy, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Jeżeli zaś jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Oznacza to, że wina w procesie rozwodowym przekłada się przede wszystkim na konsekwencje finansowe. Jeżeli bowiem tylko jeden z małżonków został uznany za winnego rozkładu pożycia, jest on narażony na roszczenie drugiego małżonka o alimenty nie tylko wtedy, gdy popadłby on w niedostatek, ale przede wszystkim wtedy, gdy rozwód pociągnie za sobą jego istotne pogorszenie sytuacji materialnej. Ma to miejsce bardzo często, gdyż z reguły każdy rozwód prowadzi do pogorszenia sytuacji materialnej nie tylko jednego, lecz nawet obojga małżonków. Muszą oni bowiem od chwili rozwodu liczyć wyłącznie na własne źródło utrzymania, najczęściej też w wyniku podziału majątku tracą możliwość zamieszkiwania w dotychczasowej nieruchomości. Obwarowaną surowszymi przesłankami jest możliwość uzyskania alimentów w razie rozwodu bez orzekania o winie lub z winy obu stron. W takim wypadku małżonek, który żąda alimentów, jest zobligowany do wykazania, że pozostaje w niedostatku. W orzecznictwie przesłanka niedostatku jest interpretowana rygorystycznie, a mianowicie jako stan, który nie pozwala do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych – takich jak wyżywienie, zakup odzieży, środków czystości itp. Niemniej obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. Żądanie alimentów od drugiego małżonka poza procesem rozwodowym jest możliwe w ramach procesu przed sądem rodzinnym o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny. Roszczenie takie będzie miało jednakże charakter szerszy niż żądanie alimentacyjne w toku postępowania rozwodowego, gdyż może obejmować zaspokajanie potrzeb dzieci pozostających na ich utrzymaniu, jak również składników wspólnego majątku, podczas gdy roszczenie alimentacyjne w wyroku rozwodowym obejmować będzie, co do zasady, wyłącznie potrzeby rozwiedzionego małżonka.
Eksmisja małżonka.
Eksmisja jednego z małżonków w wyroku rozwodowym jest możliwa w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Należy zwrócić uwagę na dwie przesłanki, a mianowicie „wyjątkowość wypadków” oraz „rażąco naganne postępowanie”. Ich połączenie prowadzi do konkluzji, że możliwość orzeczenia eksmisji w wyroku rozwodowym jest mocno ograniczona, niemniej nie niemożliwa. Dużym ułatwieniem dla wydania takiego rozstrzygnięcia jest wcześniejsze prawomocne skazanie drugiego małżonka, np. wyrokiem karnym za znęcanie się nad rodziną. Nie jest to jednak warunek konieczny, gdyż sąd rozwodowy ma własną kognicję przy ocenie, czy dane postępowanie małżonka wypełnia dyspozycję orzeczenia eksmisji. Nie można jednakże przeprowadzić eksmisji z nieruchomości tego małżonka, którego nieruchomość ta stanowi jego majątek osobisty.
Podział wspólnego mieszkania małżonków.
Kolejnym fakultatywnym rozstrzygnięciem w wyroku rozwodowym, jest podział wspólnego mieszkania małżonków albo przyznanie tego mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź przyznanie jednemu z małżonków są możliwe. Warunkiem wydania takiego rozstrzygnięcia jest złożenie przez strony zgodnego wniosku co do zasady rozstrzygnięcia o wspólnym mieszkaniu stron, co czyni to rozstrzygnięcie rzadkim elementem wyroku rozwodowego.
Podział majątku wspólnego stron.
Podział majątku wspólnego stron co do zasady jest przeprowadzany przez sąd rejonowy po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. Podział majątku wspólnego może również przeprowadzić sąd okręgowy w wyroku rozwodowym, jeżeli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce ma to miejsce rzadko, sądy okręgowe niechętnie rozstrzygają kwestię podziału majątku, z uwagi na fakt znacznej przewłoki postępowania przy badaniu zasadności żądania w tym zakresie. Podział taki będzie możliwy w szczególności wtedy, gdy majątek stron nie jest znaczny pod względem ilościowym, gdy stanowi on tylko ruchomości, a także gdy strony przedstawią zgody wniosek co do podziału. To ostatnie ma jednak miejsce nieczęsto, gdyż zazwyczaj jedna ze stron nie jest zainteresowana w przeprowadzaniu szybkiego podziału majątku.
Warto pamiętać, iż w trakcie procesu rozwodowego małżonek może żądać wydania przez sąd zabezpieczenia przyczyniania się drugiego małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny na czas owego procesu. Jest to roszczenie przydatne w sytuacji, gdy drugi małżonek przestał partycypować w kosztach utrzymania rodziny. Jest to zatem obowiązek szerszy niż obowiązek alimentacyjny na małoletnie dzieci, gdyż w jego skład wchodzi przykładowo konieczność utrzymywania wspólnego domu stron czy też drugiego małżonka, w sytuacji gdy pozostaje on bez pracy, np. w razie sprawowania przez niego opieki nad małoletnim dzieckiem. Wbrew częstemu, acz błędnemu przekonaniu, zabezpieczenie to może obejmować całość koniecznych do zaspokojenia należności, a nie tylko ich część. W każdym wypadku zabezpieczenie to upada wraz z uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego.
Warto zatem wiedzieć, które rozstrzygnięcia sądu w wyroku rozwodowym mają charakter obligatoryjny, a które fakultatywny oraz o różnicach wynikających z zasad procedowania sądu przy rozstrzyganiu powyżej wskazanych kwestii, w porównaniu do zasad postępowania jakimi rządziłyby się owe sprawy, gdyby były wytaczane osobno, przed sąd rejonowy.
Kancelaria Radcy Prawnego Lex Piotr Banach w Oświęcimiu specjalizuje się w przeprowadzaniu spraw rozwodowych. Bazując na naszym doświadczeniu, wskażemy najlepsze rozwiązanie w Państwa sytuacji osobistej, rodzinnej, ale również majątkowej. Zapraszamy do umówienia się na spotkanie w siedzibie Kancelarii w celu uzyskania informacji o innych dostępnych możliwościach procesowych, jakie są związane z prowadzeniem sprawy rozwodowej.
mega
Czy można się z Panem Mecenasem umówić na spotkanie w sobotę?