Nowa ustawa z dnia 8 grudnia 2017 roku o Sądzie Najwyższym wprowadza regulację skargi nadzwyczajnej – środka zaskarżenia przysługującego od prawomocnych orzeczeń sądowych. Poniżej omówimy najważniejsze zapisy ustawowe oraz wskażemy jakie szanse daje nowa instytucja.
Przesłanki pozytywne wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Zgodnie z pierwszym, a zarazem podstawowym zapisem ustawy, skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej i:
1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji,
2) orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
3) zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego
– a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Przesłanki wskazane przez ustawodawcę zostały, w naszej ocenie, określone w sposób dalece nieostry, co w konsekwencji będzie stwarzało możliwość szerokiego zastosowania powyższej instytucji. Niejasna jest przede wszystkim ostatnia przesłanka, która przewiduje, że orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie nadzwyczajnych środków zaskarżenia – nie wiadomo, czy wyklaruje się pogląd o niemożności uchylenia lub zmiany orzeczenia w wyniku merytorycznego rozpoznania nadzwyczajnych środków zaskarżenia, czy jedynie na skutek braku formalnych podstaw wniesienia tychże środków.
Przesłanki negatywne wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej jest ograniczona terminem 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja lub skarga kasacyjna – w terminie roku od ich rozpoznania. Termin ten, jak się wydaje, nie będzie mógł być przywrócony. Należy jednakże zwrócić uwagę, iż na mocy przepisów przejściowych wprowadzonych w ustawie o Sądzie Najwyższym, w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 roku. Jest to najbardziej istotny zapis w ustawie, który gwarantuje możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej od orzeczeń wydanych w ostatnim 20-leciu. Możliwość taka istnieje jednakże tylko przez najbliższe 3 lata od dnia wejścia w życie ustawy (tj. 3 miesiące od dnia jej ogłoszenia) – oznacza to, że po tym czasie znajdzie zastosowanie termin 5-letni, z wyjątkami podanymi poniżej.
W postępowaniach karnych i karnoskarbowych nie jest dopuszczalne uwzględnienie skargi nadzwyczajnej (a więc nie jej wniesienia) na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – po upływie 6 miesięcy od dnia jaj rozpoznania. Regulacja ta, stanowiąca niejako korespondencję z zasadą zakazu reformationis in peius przewidzianą w przepisach k.p.k., ma dawać osobie oskarżonej (lub też skazanej albo uniewinnionej) gwarancję szybkości procesu i pewności, że wraz z upływem określonego terminu nie będzie możliwe wszczęcie postępowania zmierzającego do ukarania. Rozwiązanie takie należy uznać za słuszne, choć termin roczny jest w naszej ocenie terminem dość długim.
Kolejną negatywną przesłanką jest wystąpienie tzw. nieodwracalnych skutków prawnych (co jest tożsame z przesłanką negatywną wznowienia postępowania) albo gdy przemawiają za tym zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji (co ponownie jest przesłanką dalece nieostrą), jeżeli od uprawomocnienia się zaskarżone orzeczenia (a więc nie od dnia wniesienia skargi nadzwyczajnej) upłynęło 5 lat. W razie ich wystąpienia Sąd Najwyższy może (a więc znów przesłanka fakultatywna) ograniczyć się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie. Rozstrzygnięcie takie będzie swoistym pocieszeniem dla wnoszącego skargę, choć w praktyce może mieć ono doniosłe znaczenie w razie chęci wykorzystania takiego rozstrzygnięcia w innych procesach pomiędzy stronami postępowania.
Od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz. Skargi nadzwyczajnej nie można ponadto oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej lub kasacji przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna również od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu (stanowi to analogię do przepisów wznowieniowych). Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe. Ustawodawca uznał, że waga tychże spraw jest zbyt mała, aby były one przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy.
Skład Sądu Najwyższego.
Skargę nadzwyczajną rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 2 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 1 ławnika Sądu Najwyższego. Jeżeli zaś skarga nadzwyczajna dotyczy orzeczenia Sądu Najwyższego, sprawę rozpoznaje Sąd Najwyższy w składzie 5 sędziów Sądu Najwyższego orzekających w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz 2 ławników Sądu Najwyższego.
Możliwe rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego.
W przypadku uwzględnienia skargi nadzwyczajnej, Sąd Najwyższy:
– uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników rozprawy orzeka co do istoty sprawy, albo
– przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji, albo
– umarza postępowanie.
W przypadku oddalenia skargi nadzwyczajnej, Sąd Najwyższy:
– oddala skargę nadzwyczajną, jeżeli stwierdzi brak podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.
Sąd Najwyższy przy rozpatrywaniu skargi nadzwyczajnej ma również możliwość wystąpienia z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli uzna, że przyczyną naruszenia przez orzeczenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji, jest niezgodność ustawy z Konstytucją,
Sąd Najwyższy może również zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym (a więc nie tylko w wyniku przedstawienia TK pytania prawnego).
Sąd Najwyższy może zażądać od danego sądu sporządzenia uzasadnienia, jeżeli nie zawiera go zaskarżone orzeczenie. W konsekwencji można wnieść skargę nadzwyczajną od orzeczenia, które nie zostało na wniosek strony uzasadnione.
Odpowiednie stosowanie przepisów i wyłączenia.
W zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy do skargi nadzwyczajnej, w tym postępowania w sprawie tej skargi, stosuje się w zakresie spraw:
– cywilnych – przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące skargi kasacyjnej, z wyłączeniem art. 3984 § 2 oraz art. 3989. Oznacza to, że skarga nadzwyczajna nie będzie musiała zawierać, podobnie jak skarga kasacyjna, wniosku o jej przyjęcie do rozpoznania i uzasadnienie, jak również, że Sąd Najwyższy nie będzie mógł odmówić jej przyjęcia m.in. z powodu braku występowania przesłanki istotnego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia albo braku potrzeby wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujące rozbieżności w orzecznictwie sądów. Stanowi to istotne złagodzenie przesłanek wniesienia skargi nadzwyczajnej w stosunku do skargi kasacyjnej.
– karnych – przepisy Kodeksu postępowania karnego dotyczące kasacji.
Reasumując, ustawodawca stworzył kolejne narzędzie w celu wzruszania prawomocnych orzeczeń sądów. Daje to nową szansę na ich zmianę lub uchylenie.
Kancelaria Radcy Prawnego Lex Piotr Banach oferuje swoim klientom profesjonalną reprezentację w postępowaniach sądowych oraz pozasądowych na terenie całego kraju. Kontakt z Kancelarią jest możliwy pod nr tel. 798499989 lub mailowo na adres: kontakt@piotrbanach.pl oraz w siedzibie Kancelarii, po uprzednim telefonicznym ustaleniu terminu.
